Cyngor Llawn 19/06/08

Fel y gwyr rhai ohonoch chi, mae Cyngor Gwynedd yn cyfarfod eto ddydd iau, ac fe fydd ad-drefnu ysgolion ar yr agenda unwaith eto. Am ryw reswm, mae penderfyniad y Pwyllgor Craffu Plant a Phobl Ifanc yn cael ei drafod gan y Cyngor llawn.
Fe fydda i'n mynd i mewn i gyfarfod dydd iau a meddwl agored, a rhag ofn i mi ragfarnu'r drafodaeth, wna i ddim mynd i ormod o fanylder yn y fan hyn ynglyn a'r cynnig dan sylw. Ond - rhag ofn bod mater trefniadol llywodraeth leol o ddiddordeb i rywun - fe wna i drafod ychydig ar y penderfyniad i drafod hyn ger bron y Cyngor llawn.
Mae Cyngor Gwynedd wedi ei rannu yn dair rhan. Y Bwrdd yw'r corff sydd yn arwain. Mae'r Bwrdd yn gweithredu fel rhyw fath o gabinet traws-bleidiol, gyda phob grwp gwleidyddol yn cael llefydd ar y bwrdd yn unol a'u cynrychiolaeth ar y Cyngor llawn. Mae'r bwrdd yn cynnwys arweinwyr ac uwch-arweinwyr mewn gwahanol faesydd, swyddi sydd yn cyfateb (yn fras) i weinidogion mewn llywodraeth ganolog.
Pwrpas y Pwyllgorau Craffu yw gweithredu fel gwrthbwynt i'r Bwrdd, gan herio penderfyniadau'r arweinwyr a'r uwch-arweinwyr. Ym maes addysg, mae'r arweinydd portffolio addysg yn amlinellu polisi, sydd wedyn yn dod ger-bron y Pwyllgor Craffu. Mae'r Pwyllgor Craffu wedyn yn edrych ar y polisi hwnw, gan wneud argymellion. Mae'r argymellion hynny yn cael eu pasio yn ol i'r arweinydd portffolio, sydd yn eu hystyried. Wedi i hyn ddigwydd, mae'r polisi yn cael ei addasu (neu beidio) yn unol ac awgrymiadau'r Pwyllgor Craffu, ac yn dod ger bron y Cyngor llawn, sydd yn pleidleisio ar y polisi.
Mae'r Pwyllgorau Craffu, felly, i fod yn gyrff cwbl annibynnol. Ac fel corff annibynnol, mae'r Pwyllgor Craffu Plant a Phobl Ifanc wedi penderfynnu mabwysiadu safbwynt penodol. Pam, felly, bod hyn yn cael ei drafod ger bron y Cyngor llawn? Drwy wneud hyn, mae annibynniaeth y Pwyllgor Craffu yn cael ei danseilio. A gan fod annibynniaeth yn hanfodol i waith bob Pwyllgor Craffu, mae holl bwrpas y Pwyllgor Craffu yn cael ei danseilio.
Nid dadl ynglyn a rhinweddau neu ffaeleddau y cynllun ad-drefnu yw hon. Er mwyn i ddemocratiaeth weithio yn iawn, mae angen yr hyn sy'n cael ei alw yn Saesneg yn checks and balances. Hynny yw, mae angen i wahanol ganghenau'r system lywodraethau allu herio eu gilydd. Y broblem ym Mhrydain yw bod ein system genedlaethol ni (h.y. San Steffan) yn hynod ddiffygiol yn y maes yma, ac felly dyw'r cysyniad o checks and balances ddim yn gyfarwydd i bobl - hyd yn oed o fewn y maes gwleidyddol. Ond mae yn berthnasol i ddadl dydd iau. Wrth geisio gwyrdroi penderfyniad un "cangen" o'r Cyngor, mae hygrededd yr holl system yn cael ei danseilio.

Pwyllgor Craffu Plant a Phobl Ifanc 5/6/08

Heddiw oedd cyfarfod cyntaf Pwyllgor Craffu Plant a Phobl Ifanc newydd Cyngor Gwynedd. I'r rhai ohonoch chi sydd yn byw tu allan i Wynedd, mae'r pwyllgor hwn yn cyfrannu at yr adolygiad o drefniant addysg gynradd y sir, ac felly yn trafod y cynllun ad-drefnu sydd wedi bod yn fater cryn ddadlau dros y flwyddyn neu ddwy ddiwethaf.
Mae'r cynllun ad-drefnu wedi bod drwy broses o ymgynghori cyhoeddus dros y misoedd diwethaf, a heddiw roeddem ni'n gorfod trafod adroddiad yn deillio o'r ymgynghoriad hwnw. Gan fod 'na dipyn o wrthwynebiad i'r cynllun ad-drefnu wedi bod, roedd swyddogion y cyngor yn awgrymu llunio gweithgor i edrych eto ar rai agweddau ohono.
Er mod i'n credu fod y ddogfen flaenorol yn un gadarn a blaengar, roeddwn i'n barod iawn i gefnogi'r cynnig. Wedi'r cyfan, roedd yn gynnig a oedd yn adeiladu ar y gwaith a wnaed cynt, ac yn ymateb i farn y gyfran honno o'r cyhoedd a gymerodd ran yn yr ymgynghoriad. Ond daeth gwelliant gan Lais Gwynedd yn galw am ehangu maes llafur y gweithgor. Yn hytrach na adolygu agweddau penodol o'r cynllun yn sgil yr ymgynghori, roedden nhw eisiau edrych o'r newydd ar yr holl faes, gan ffurfio gweithgor a oedd a remit cwbl benagored.
Trechwyd y gwelliant hwnw o drwch blewyn. A diolch byth am hynny. Ond fel anffyddiwr, a rhywun sydd yn arddel safbwyntiau seciwlar, roeddwn i'n hynod o anhapus bod y bleidlais wedi bod mor agos. O dan ddeddf gwlad, mae gan gynrychiolwyr eglwysig, yn ogystal a chynrychiolwyr llywodraethwyr rhieni, yr hawl i eistedd ar y gweithgor - ac i bleidleisio. Ac fe bleidleisiodd y rhelyw o'r rhain o blaid gwelliant Llais Gwynedd. Felly bu bron i ddymuniadau cynrychiolwyr democrataidd pobl Gwynedd gael eu trechu gan ddymuniadau cynrychiolwyr anetholedig yr eglwysi.
Does dim bai ar neb ynglyn a hyn, wrth reswm. Y system sydd yn caniatau i'r cynrychiolwyr eglwysig bleidleisio. Ond dwi yn teimlo ei fod yn sylfaenol annemocratiadd bod y sefyllfa yma yn bodoli. Mae sawl un ar y chwith yn barod iawn i edrych lawr ei drwyn ar wleidyddiaeth America, ond mae'n rhaid edmygu y modd haearnaidd y mae'r weriniaeth honno yn gwarchod y rhanniad hanfodol a ddylai fodoli rhwng y wladwriaeth a chrefydd.