Mae Ffred, fel finnau, yn ddyn hynod o brysur sydd yn gorfod ffitio gwaith gwleidyddol o amgylch bywyd go iawn. Yn dilyn protestiadau ychydig wythnosau yn ol, a'r drafodaeth a ddilynnodd, mae wedi ysgrifennu neges ataf. Roedd wedi bwriadu ei rhoi yn adran sylwadau'r blog, ond wedi methu a gwneud gan ei bod yn rhy hir. Felly er tegwch iddo (a gyda ei ganiatad) dwi'n atgynhyrchu'r cyfan yma. Os ca'i amser, efallai yr ysgrifenna i ymateb dros yr wythnosau nesaf.
Annwyl Dyfrig
Dyma gyfle o'r diwedd i ymateb i'th sylwadau am Ysgol Parc a'r ddadl yn
siambr Gwynedd. Pwyllgor Craffu oedd hwn i fod, ond doedd fawr dim
gwaith craffu na holi beirniadol ar yr argymhelliad i gau Ysgol Parc.
Byddai llawer iawn o faterion y byddwn yn anghytuno a nhw o ran yr hyn a
ddywedwyd ac na ddywedwyd y diwrnod hwnnw, ond ni byddwn yn torri ar
draws y gweithgareddau onibai egwyddor sylfaenol yn y fantol. Gallwn i
fod wedi aghytuno a lleoliad arwydd ffordd yn y 70au, ond fyddwn i ddim
yn ei symud heblaw am ei fod yn anwybyddu'r Gymraeg.
Yr egwyddor sylfaenol oedd bod y penderfyniad wedi bradychu lles a
gobeithion plant ysgol Parc a'r gymuned Gymraeg y maent yn perthyn iddi.
Rwy'n sicr nad dyna fwriad y cynghorwyr a bleidleisiodd felly - ac felly
nid bradwyr mohonynt - ond dyna effaith ymarferol eu gweithred, ac ni
sefydlwyd Plaid Cymru er mwyn bradychu cymunedau Cymraeg bychain. Mae'n
cymryd dwy funud o ystyriaeth i gynnig gwelliant y dylai'r Cyngor
weithio i gynnal y gymuned wedi cau'r ysgol - ond mae'n cymryd
blynyddoedd o fyw yn Parc (neu, fel fi, mewn pentre gwledig cyffelyb) i
weld mor wag yw geiriau o'r fath. Nid rhywbeth i'w chreu gan Swyddogion
Datblygu yw cymuned ond twf organig i'w hyrwyddo trwy sicrhau fod
ffocysys cymunedol ar gael. Yr ysgol yw'r pwysicaf o'r rhain ar gyfer
plant ac oedolion ifainc o oed rhieni. Trwy'r ffocws hwn maen nhw'n
cyfarfod ac yn rhannu gobeithion a diwylliant byw. Hebddi fe ant ar
chwal i wahanol gyfeiriadau, ac mae cymuned gyfan yn heneiddio wrth fod
rhieni ifainc yn peidio a dewis byw mewn cymuned heb ysgol. Flynyddoedd
yn ol yr oedd sawl ffocws i fywyd cymuned bentrefol, fe erys ychydig.
Mae'r sefyllfa'n fwy unigryw yn Parc gan fod y gymuned wedi mynd trwy'r
frwydr am ei dyfodol yn barod ac fe sefydlwyd, o ganlyniad, bartneriaeth
unigryw rhwng ysgol a chymuned - gyda neuadd yn rhan o'r ysgol a
phrifathro yn cael dyletswydd a chydnabyddiaeth fel arweinydd cymunedol
Cymraeg. Byddai ganwaith anos cynnal adnodd o'r fath heb fod ysgol yn
rhan ohoni - o ran incwm ac o ran cyfranogiad pobl ifainc. O ran yr
effaith ar y Gymraeg, rwyt yn cyfeirio at adroddiad Dylan Bryn. Fe
wnaeth yr hyn y'i gofynwyd ohono - sef ateb y cwestiwn "Petai plant Parc
oll yn mynd i Lanuwchllyn, beth fyddai'r effaith ar eu hiaith ?" Mae'r
ateb gweddol hunan-amlwg yn y fformiwla mathemategol simplistaidd -
"Byddai deirgwaith fwy o blant Cymraeg, ac felly deirgwaith mwy o
gyfleon i ddefnyddio'r iaith !!!" Ond mae rhagdyb y cwestiwn yn
anghywir. Fyddai plant Parc ddim yn mynd yn otomatig i Lanuwchllyn
oherwydd mai dyna gynllun biwrocrat yng Nghaernarfon. O chwalu'r cyswllt
rhwng ysgol a chymuned a thanseilio ymdeimlad rhieni o berchnogaeth ar
eu hysgol, byddai rhieni'n anfon eu plant at amrywiaeth o lefydd yn ol
cyfleustra personol, teuluol a gwaith. Yn ol yr ymdrafod lleol, byddai
rhyw 6 yn debyg o fynd i Lanuwchllyn, cwpwl i Ysgol Bro Tryweryn a'r
mwyafrif i'r Bala. O roi cwestiwn neu senario felly, byddai'r awdur wedi
dweud y byddai'r symudiad yn ddinistriol i iaith y plant. Yn llawer
pwysicach, byddai'n ehangach niweidiol i'r Gymraeg trwy danseilio
cymuned bentrefol Gymraeg arall.
Dwi'n eitha siomedig yn dy syniad cul iawn - o ddarllen dy flog - o beth
yw diben addysg a'r meddylfryd adrannol ynghylch sut y dylid gweinyddu
cyllid. Mae cyfranogiad rhieni a chymuned yn addysg y plant yn ffactorau
o werth addysgol yn yr oedran gynnar, ac mae golwg holistaidd ar
weinyddu cyllid yn cynnig atebion llai simplistaidd nag eiddo swyddogion
y Cyngor. Yn ol ffigurau'r swyddogion, byddai cau Ysgol Parc yn arbed
£59,000 (neu £2.65 y pen i bob disgybl yng Ngwynedd). Byddai'r ffigur yn
gostwng yn sylweddol os ystyriwch werth ariannol y cymorth gwirfoddol a
roddir gan drigolion Parc i'r addysgu, ac hefyd cost gwaith unrhyw
swyddogion datblygu sy'n ceisio codi'r darnau wedi cau ysgol. Ond yn
bwysicach, mae'r swyddogion yn ystyried arbedion mewn cymhariaeth a'r
status quo (nad oes neb yn ei bledio) yn hytrach na chydag opsiynau
eraill. Fe roddwyd i'r pwyllgor cam-wybodaeth ddybryd gan swyddog am
ystyr a goblygiadau ffederasiynau yn ol y rheoliadau newydd a gyhoeddwyd
yn derfynol ddeufis yn ol (ond a fodolent am 18 mis cyn hynny ar ffurf
drafft). Am ryw reswm, mae Gwynedd o hyd yn edrych ar ffederasiwn fel
posibiliad rhwng 2 neu 3 o ysgolion bach. Mae ymchwil Ynys Mon yn dangos
fod y gwir arbedion sylweddol i'w canfod o greu ffederasiwn rhwng
sefydliad mawr canolog a'r ysgolion bach cylchynnol - ond dyw Gwynedd
byth yn edrych ar fodel o'r fath.
Dyma'r wir siom i ni - nad ystyriwyd y model arloesol ac uchelgeisiol a
gynigwyd gan Gymdeithas yr Iaith ac a roddodd fod i'r holl drafod yn y
lle cyntaf. Cynigiodd y Gymdeithas yn 2008 y dylid creu ffederasiwn - ar
y ffurf newydd o ysgolion, nid safleoedd - rhwng Ysgol Uwchradd y Berwyn
a'r ysgolion cynradd o'i chwmpas ac y dylai'r uned addysgol
integreiddiedig hon gael mewnbwn gan CMD a chynnig cyfleusterau newydd
yn gymunedol ac yn gelfyddydol yn y safle canolog newydd yn Y Bala. Trwy
gydlynu defnydd adnoddau dynol a materol, byddai modd gwneud arbedion
sylweddol - lawer mwy na'r £59,000 a gynigir o aberthu Ysgol Parc. Ar y
pryd, ymatebodd llywodraethwyr Ysgol Y Berwyn yn gadarnhaol iawn i
strategaeth y Gymdeithas - gymaint felly nes iddyn nhw gysylltu a'r
Swyddfa Addysg a gofyn am gael eu cynnwys yn y trafodaethau dalgylch.
Dyna roddodd fodd ar natur y trafod presennol. Ond yn y cyfamser, ni
thrafodwyd model integreiddiedig y Gymdeithas hyd yn oed fel un o'r 7
opsiwn. Yn lle hynny, setlwyd ar gyfaddawd nad sydd iddi werth strategol
- sef cymryd y syniad o Ysgol Gydol Oes i'r Bala, cau'r Parc a gofyn i'r
3 arall gario mlaen ore fedran nhw mewn rhyw ffurf annelwig o "gydweithio".
Mor eironig, Dyfrig, yw dy eiriau y byddai'r Cyngor yn aberthu ei
"strategaeth" pe na chaeid Parc. Y gwrthwyneb sy'n wir. Cyfaddawd sy
gyda ni yn lle strategaeth. Mae'n achos tristwch fod Parc i gael ei
aberthu - mewn ymdrech (ofer o bosib) i ddangos i'r Cynulliad fod
"rhywbeth yn cael ei wneud" - heb hyd yn oed ystyried yr ateb strategol
a allsai fod wedi denu cefnogaeth pawb ym Mhenllyn yn lle creu'r fath
ddrwgdeimlad. Ni chawsom hyd yn oed gyfle i drafod gyda swyddogion y
model hwn - er bod ein hargymhelliad gwreiddiol wedi rhoi cychwyn i'r
holl drywydd hwn.
Dwi wedi mynd ymlaen yn ddigon hir, ac felly ni byddaf yn manylu mwy ar
dwyll dadl y llefydd gwag yn achos Penllyn. Digon yw dweud, yn ol y
tafluniadau, y bydd tua 25 o ddisgyblion o fewn 2/3 blynedd yn Ysgol
Parc - sef 8 lle gwag yn unig ac yr ydym wedi cynnig i'r Cyngor ddulliau
o ymwneud a hyn a allent o bodsibl ddod a derbyniadau scyfalaf sylweddol
i'r Cyngor heb aberthu ysgol a chymuned Gymraeg.
Mewn gair, byddai cau'r ysgol heb fod yn fodlon trafod yn fanwl y
posibiliadau hyn yn bradychu ymddiriedaeth y plant a'u cymuned
--
Ffred Ffransis
