Dau begwn Plaid Cymru

Mae gan Vaughan Roderick erthygl ddifyr ar ei flog heddiw, yn trafod sefyllfa Plaid Cymru yng Nghaerdydd. A dwi'n credu ei fod yn codi pwynt diddorol. Mae'r blaid yng Nghaerdydd wedi gorfod mabwysiadu polisi digon chwithig ar godi ysgol Gymraeg newydd yn Nhreganna - polisi sydd wedi ei lunio i geisio ennill cefnogaeth y trigolion di-Gymraeg tra'n peidio ac ypestio'r Cymry Cymraeg yn ormodol. Wrth gwrs, dyw'r polisi heb fod yn llwyddiant llwyr, ac mae nifer o rieni Cymraeg yr ardal yn teimlo bod Plaid Cymru wedi rhoi buddianau'r di-Gymraeg o flaen buddianau ei chefnogwyr traddodiadol.
Rwan, dwi'n ymwybodol bod llunio polisi addysg sydd yn plesio pawb - yn enwedig yn yr hinsawdd ariannol bresennol - yn dipyn o her. Felly dwi ddim am basio barn ar wendidau na ffaeleddau yr hyn mae grwp Plaid Cymru ar Gyngor Caerdydd yn ei wneud. Ond mae ei strategaeth yn amlygu rhywbeth sydd yn debygol o greu problemau tymor hir i'r blaid, dwi'n credu.
Yn araf bach, mae Plaid Cymru yn ennill tir mewn ardaloedd lle nad oes ganddi draddodiad o gefnogaeth gref - gyda Chaerdydd ar flaen y gad. Mae 'na nifer o fewnfudwyr o'r ardaloedd Cymraeg sydd wedi cyfrannu at y twf hwn - Gwenllian Landsdown ei hun, yn fwyaf amlwg - ond ar y cyfan, mae'r twf yma yn deillio o'r ffaith fod y blaid wedi llwyddo i ddenu cefnogwyr traddodiadol Llafur, gan gynnwys lleiafrifoedd ethnig. Bu'r gwrthwynebiad i'r Rhyfel yn Irac yn gymorth, wrth reswm, a dwi'n siwr bod ethol Mohammed Ashgar yn helpu i gryfhau statws y blaid ymhlith y gymuned Foslemaidd.
Tra mod i'n falch o weld Plaid Cymru yn llwyddo yn y brifddinas, mae ei strategaeth yn gwneud i mi bryderu rhyw ychydig. Fy ofn i yw bod y cefnogwyr newydd hyn yn cael ei denu at Blaid Cymru am resymau gwahanol i mi. Dwi'n aelod o'r blaid oherwydd mod i'n genedlaetholwr, ac yn benodol oherwydd fy mod i eisiau gwarchod dyfodol yr iaith Gymraeg. Mae'n anodd gen i gredu bod rhai o gefnogwyr newydd Plaid Cymru yng Nghaerdydd yn rhannu yr un blaenoriaethau a mi.
Nawr ar lefel leol, dyw hyn ddim yma nac acw. Fe all cynghorwyr Caerdydd wneud beth sydd orau i Gaerdydd, a chynghorwyr Gwynedd yr un fath yng Ngwynedd. Ond mae gan ganghenau lleol rol allweddol i'w chwarae yng ngwleidyddiaeth genedlaethol plaid, hefyd. Mae llwyddiant mewn etholiad cyffredinol yn dibynnu - i raddau helaeth - ar fyddin o weithwyr lleol sydd yn mynd allan i guro drysau a dosbarthu taflenni. A gan fod y cangenau lleol yn cyfrannu at lwyddiant cenedlaethol, mae ganddyn nhw hefyd yr hawl i gyfrannu at gyfeiriad cenedlaethol y blaid.
Mae hanes diweddar y Democratiaid Rhyddfrydol yn dangos peryglon dilyn y trywydd mae Plaid Cymru arno ar y funud. Mae'r blaid honno yn gweithredu yn gwbl wahanol o ardal i ardal. Yn ne-orllewin Lloegr, y Lib-Dems yw'r blaid sy'n herio cryfder traddodiadol y Toriaid, ac felly mae'n pwysleisio ei hagweddau rhyddfrydol traddodiadol. Yn ninasoedd mawr y gogledd a'r canolbarth, mae'n brwydro yn erbyn plaid Lafur gref, ac felly mae'n pwysleisio y traddodiad democrataidd-gymdeithasol, gan osod ei hun i'r chwith o Lafur.
Ond diffyg mawr y Lib-Dems yw ei anallu i ieuo'r ddwy adain at eu gilydd. Yn genedlaethol, mae hyn yn creu problemau dirfawr. Mae'n methu a saernio neges syml ynglyn a beth yw pwrpas y blaid. Yn fwy difrifol - fel y gwelwyd yma yn Nghymru wrth geisio llunio clymblaid yn y Cynulliad - mae'n methu a chymeryd penderfyniadau pwysig ynglyn a sut i lywodraethu. Ac mae hyn wedi golygu ei bod hi'n cael trafferth ail-adrodd ei llwyddiannau lleol yn genedlaethol.
Fy mhryder i yw bod Plaid Cymru mewn perygl o ddilyn yr un trywydd. Drwy ddenu mwy o etholwyr ac aelodau sydd a blaenoriaethau gwahanol i'r aelodau traddodiadol, fe fydd hi'n anoddach i'r blaid weithredu yn effeithiol ar y lefel genedlaethol. Mae perygl pellach y bydd hunaniaeth sylfaenol y blaid yn cael ei wanhau wrth i'w neges fynd yn un cymysg. Ac mae gen i ofn y bydd ei hymlyniad at nifer o egwyddorion craidd - ymlyniad digon bregus yn barod, o edrych ar weithredoedd ein Gweinidog Treftadaeth - yn cael ei tanseilio ymhellach.

(Wedi darllen hwn yn ol, dwi yn ymwybodol ei fod yn swnio ychydig yn grintachlyd. Nid dyma fy mwriad - dwi yn falch o weld Plaid Cymru yn llwyddo yn genedlaethol. Ond mi ydw i'n credu mai cario neges draddodiadol Plaid Cymru i'r ardaledd di-Gymraeg sydd angen ei wneud, yn hytrach na chwarae'r ffon ddeubig o geisio bod yn bopeth i bawb).