Y Blaid Lafur a'r Sun

"We do not need an Australian/American coming to our country with a paper that has never supported one progressive policy and telling us how politics should be run in this country," meddai Tony Woodley o Unite yng nghynhadledd y Blaid Lafur heddiw. Pam, felly, bod eich plaid wedi treulio'r 12 mlynedd ddiwethaf yn hudo'r rhacsyn hyll o bapur i'ch cefnogi. Byddai dyn dewr - a phlaid ddewr - wedi codi dau fys ar Y Sun nol ym 1997.
Dwi wedi bod yn hynod o negyddol ynglyn a Llafur dros yr wythnosau diwethaf, ond mae fy sylwadau yn deillio o dristwch, yn hytrach na chasineb. Nol ym 1997, roeddwn i'n wirioneddol falch o weld llywodraeth Llafur yn cael ei hethol, a dwi'n credu bod tymor cyntaf Blair wedi bod yn un hynod o lwyddianus. Ond mae'r blynyddoedd diwethaf wedi bod yn rhai gwenwynig, ac mae'r llywodraeth bresennol yn gwneud niwed hir-dymor i'r gyfundrefn wleidyddol Brydeinig.
Er gwaetha'r hyn mae rhai yn ei gredu - gan gynnwys fy mos, a'm galwodd i'n "closet Tory" heddiw - dwi ddim yn awchu i weld llywodraeth Geidwadol. Ond dwi yn ei chael yn anodd gweld sut y bydd teyrnasiad Cameron yn waeth nac un Brown. Brysied y dydd y bydd Cymru'n cael troi ei chefn ar ei lol nhw i gyd.

Carchar i Ynys Mon?

Neithiwr, yn ol fy nealltwriaeth i, bu cyfarfod rhwng Peter Hain ac Albert Owen. Heddiw, mae Peter Hain yn datgan ei fod yn ffafrio Ynys Mon fel safle carchar yng Nghymru. Oes angen dweud mwy?
Mae fy nghofnod blog diwethaf wedi ennyn cryn ddiddordeb ym myd bach blogiau Gwynedd (a Chonwy) gyda Blog Menai, Gwilym Euros, Rhydian, Hogyn o Rachub a Hen Rech Flin yn rhoi sylwadau. Cael cefnogaeth gan fy ngwrthwynebwyr arferol, a gwrthwynebiad fy nghyfeillion gwleidyddol yw'r hanes - ond fe gewch ddarllen eu blogiau hwy er mwyn gweld y darlun cyfan.
Dwi yn credu bod angen i mi egluro rhyw fymrun ar fy sylwadau. Tydw i ddim am eiliad yn dadlau bod penderfyniad Llywodraeth Prydain i beidio ac adeiladu carchar yng Nghaernarfon yn reswm dros dorri Cytundeb Cymru'n Un, a ildio'n lle yn Llywodraeth Cymru. Ond mae'r penderfyniad arbennig hwnw yn dangos yn berffaith beth yw gwendidau'r glymblaid.
Roeddwn i'n amheus o glymbleidio a Llafur o'r cychwyn. Ond fe'i cefnogais am resymau pragmataidd - oherwydd fy mod i'n credu byddai clymbleidio gyda Llafur yn arwain at enillion i Gymru. Ond mae hi bellach yn dod yn amlwg fod Plaid Cymru yn cynnal breichiau y Llywodraeth Lafur yng Nghaerdydd, ond nad yw'r Blaid Lafur yn fodlon rhoi unrhywbeth yn ol i ni? Beth ddigwyddodd i'r papur dyddiol? Lle mae'r Coleg Ffederal? Lle mae'r LCO iaith?
Nid dyma ddiwedd y rhestr. Mae 'na nifer o faterion eraill lle mae ymrwymiadau Cymru'n Un yn cael eu tanseilio gan Lafur. Rhoddwyd addewid y byddai rheolau cynllunio yn cael eu newid, er mwyn rhoi lle amlycach i'r iaith Gymraeg fel ffactor - gwantan iawn yw'r drafft ymgynghorol o TAN 20 a gyhoeddwyd yn ddiweddar. Beth ddigwyddodd i'r ymrwymiad i rwystro pobl rhag prynnu tai cyngor? Llafur yn Llundain yn gwrthod cymeradwyo'r LCO. Beth am yr ymrwymiad i rwystro pobl rhag troi tai preswyl yn dai haf? Dim, unwaith eto.
Dim ond y bennod ddiweddaraf yn hanes ein perthynas gyda'r Blaid Lafur yw carchar Caernarfon. Ond mae'n dangos yn berffaith beth yw gwendidau'r berthynas honno. Yr eiliad y mae Llafur yn sylweddoli nad oes ganddyn nhw obaith o gipio sedd seneddol Arfon, maent yn awgrymu symyd 700 o swyddi newydd o'r etholaeth, i etholaeth ymylol Sir Fon. Does dim mymrun o ystyriaeth yn cael ei roi i anghenion pobl Caernarfon.
Fel rhywun sydd yn sownd mewn priodas dreisgar, mae Plaid Cymru yn dychwelyd at ei chymar yng Nghaerdydd, dro ar ol tro, er mwyn cael ei churo unwaith eto. Ers dwy flynedd bellach, rydym ni'n gweithio gorff ac enaid i gefnogi llywodraeth Rhodri Morgan, ac yn derbyn briwsion am ein ymdrechion. Mae'n bryd i ni wynebu y ffaith bod Llafur wedi methu a chadw ei bargen gyda Phlaid Cymru, a gadael y glymblaid.

Torri Cytundeb Cymru'n Un

Dwi'n dal i fod yn gandryll ynglyn a phenderfyniad y Llywodraeth i beidio ac adeiladu carchar yng Nghaernarfon. Roedd y swyddi arfaethedig yn cynnig achubiaeth economaidd i ardal sydd gyda'r Cymreiciaf, a hefyd y mwyaf di-freintedig, yng Nghymru. Mae'n bosib iawn y bydd y tro pedol yma yn cael effaith niweidiol ar yr iaith Gymraeg, yn y tymor hir.
Y ffaith amdani yw mae penderfyniad gan y Blaid Lafur yw'r penderfyniad yma. Efallai mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder yn Llundain sydd yn uniongyrchol gyfrifol, ond erys y ffaith mae aelodau o'r un blaid yw Maria Eagle AS a Rhodri Morgan AC.
Ar sawl ystyr, mae Cytundeb Cymru'n Un wedi bod yn llwyddiant. Ond mae hi'n dod yn gynyddol amlwg i mi bod Plaid Cymru yn cyfranu llawer iawn mwy at y bartneriaeth nac yr ydym ni'n ei gael yn ei ol. Beth bynnag fo agwedd yr aelodau Llafur yng Nghaerdydd, mae ein dyheadau ni fel plaid - boed hynny yn ddyhead am Ddeddf Iaith Newydd, neu am garchar i Gaernarfon - yn cael eu tanseilio gan eu meistri yn Llundain.
Dwi'n credu, felly, ei bod hi'n bryd i ni droi ein cefn ar y bartneriaeth gyda phlaid fethedig, golledig, sydd wedi ei rheoli gan hunanonldeb giwed fechan o Aelodau Seneddol Prydeinig. Fy marn bersonol i yw ei bod hi'n bryd i Blaid Cymru ddiddymu Cytundeb Cymru'n Un, ac edrych ar y dewisiadau eraill ar gyfer llywodraethu Cymru rhwng rwan a Mai 2011. Er lles ein cenedl a'n plaid, dwi'n gobeithio bod rhywun yn gwrando.

Carchar Caernarfon

Newydd ddarllen datganiad ar wefan BBC Cymru yn dweud bod y Weinyddiaeth Gyfiawnder wedi penderfynnu peidio a bwrw 'mlaen gyda'r carchar yng Nghaernarfon, a hynny oherwydd nad oedd yn cynrychioli'r "gwerth gorau i'r trethdalwr". Mae'r cyhoeddiad yma yn siom anferth i mi, a dwi'n hynod o flin ynglyn a brad y llywodraeth. Dwi'n mawr obeithio nad dyma ddiwedd yr hanes, ac y bydd modd dwyn perswad arnyn nhw i wneud tro pedol.

Ymadawiad Adam

Sioc ar fy nhin, i ddweud y lleiaf, gefais i wrth glywed bod Adam Price yn gadael San Steffan am America. Fe wn ei fod wedi mynegi ei rwystredigaeth ynglyn a Senedd Prydain yn ei araith wythnos diwethaf, ond doeddwn i erioed yn credu y byddai'n ildio ei sedd yno. Roeddwn i'n credu y byddai'n dal ei afael, ceisio am sedd Cynulliad yn 2011, gan ddychwelyd i San Steffan petai'n aflwyddianus.
Ond efallai bod Adam Price yn fwy cyfrwys, ac yn fwy hirben, nac yr oeddwn i'n ei ddisgwyl. Y cwestiwn mawr iddo fo (ac i Ieuan Wyn Jones) yw sut y gall gyrraedd Bae Caerdydd. Fel rhywun sydd yn dymuno arwain y Blaid, dyw sedd restr ddim yn ddelfrydol. Arweinyddion pleidiau eilradd sydd yn cael eu hethol drwy'r rhestr ranbarthol - mae arweinyddion y prif bleidiau Cymreig yn llwyddo i ddal etholaeth.
Trafferth Adam Price oedd bod Rhodri Glyn Thomas wedi ei gwneud hi'n berffaith glir nad yw'n bwriadu symyd o'r ffordd i wneud lle i'r Mab Darogan. Felly mae etholaeth Adam Price yn San Steffan - Dwyrain Caerfyrddin a Dinefwr - allan ohoni.
Mae Betsan Powys wedi darogan mai anelu at Gastell Nedd a wnaiff Adam, ond mae neges ar ei blog diweddaraf yn awgrymu dewis arall. Beth petai modd darbwyllo John Dixon i sefyll yn Nwyrain Caerfyrddin a Dinefwr flwyddyn nesaf. Petai'n llwyddiannus - ac mae hynny'n bur debyg - byddai pwyllgor ymgyrch Gorllewin Caerfyrddin yn sydyn yn chwilio am ymgeisydd. Daeth John Dixon o fewn trwch blewyn o'i chipio y tro diwethaf, ac o ystried cysylltiadau Adam Price gyda'r ardal, byddai ganddo gystal cyfle yno ac unman arall.
Ai dyma gynllwyn Adam? A fydd John Dixon yn well cyfaill iddo nac y bu Rhodri Glyn Thomas?

Y sector breifat a gwasanaethau cyhoeddus

Wedi bod yn cael trafodaeth ddifyr gyda John Dixon draw ar ei flog ef, sydd yn berthnasol i fy nghofnod olaf ar y blog, a rhai o'r sylwadau sydd wedi eu gwneud gan Plaid Whitegate. Wna i ddim ail-adrodd fy safbwynt - ewch draw i ddarllen, a chyfrannu at, y drafodaeth ar flog John Dixon.
Dwi yn credu bod angen i Blaid Cymru edrych mewn mwy o fanylder ar ddefnyddio'r Setor Breifat i ddarparu gwasanaethau cyhoeddus. Cangymeriad ydi credu bod mabwysiadu safbwyntiau "Hen Lafur" yn mynd i ennill cefnogaeth i ni bob tro. Gwasanaethau cyhoeddus atebol ac effeithlon mae etholwyr yn ddymuno eu gweld, nid plaid sydd yn glynnu yn dynn i ddogma.

Araith Adam Price

Yn anffodus, roeddwn i'n eistedd mewn car yn teithio i lawr yr A55 tra 'roedd Adam Price yn traddodi ei araith ddydd Sadwrn, felly chefais i ddim mo'r cyfle i'w chlywed yn fyw. Ac oherwydd esgeulusdod yn gosod y Sky+, dim ond ychydig eiliaidau o'i diwedd y clywais ar y teledu. Ond diolch i flog Up the Valleys, dwi wedi cael y cyfle i ddarllen trawsgrifiad ohoni.
Mae fy naliadau gwleidyddol i ac Adam yn bur wahanol, mewn sawl ystyr. Sosialydd asgell-chwith yw Adam, sydd yn gweld Plaid Cymru fel yr ymgorfforiad diweddaraf o'r traddodiad radical Cymreig, a arferai berthyn i'r Blaid Lafur, a chyn hynny, y Blaid Ryddfrydol. Dwinnau'n ystyried fy hun ar y chwith, ond ar y chwith gymhedrol, democrataidd-gymdeithasol. Ond eilbeth ydi'r cwestiwn o dde a chwith i mi - cenedlaetholwr ydw i, sydd yn credu bod yn rhaid ystyried pob dadl wleidyddol yng ngoleuni ei heffaith bosib ar anniybynniaeth i Gymru, ac yn bwysicach, parhad y Gymraeg.
Serch hynny, dwi'n cefnogi byrdwn ei neges ddydd Sadwrn, hyd yn oed os nad ydw i'n cytuno yn llwyr gyda ei ddadansoddiad o rol y Ceidwadwyr yng ngwleidyddiaeth Cymru. O safbwynt y Gymraeg, mae'n rhaid cydnabod bod y Ceidwadwyr wedi bod yn fwy parod i hybu ei buddianau - drwy sefydlu S4C, drwy basio Deddf Iaith 1993, ac yn bwysicaf un, drwy basio Deddf Addysg 1988 - na fu Llafur erioed. Tydw i ddim yn rhannu casineb Adam tuag at y Ceidwadwyr.
Ond dwi yn rhannu ei weledigaeth ynglyn a dyfodol gwleidyddol Cymru. Y mae'r Blaid Lafur. bellach, yn gwbl amherthnasol. Ein prif nod ni fel plaid yw ei hysgubo oddi ar y tir etholiadol, a chymeryd ei lle fel plaid flaengar Cymru. Dylem ni anelu tuag at greu sefyllfa lle mae pobl Cymru yn gweld dewis rhwng Plaid Cymru a'r Toriaid fel yr unig ddewis.
Sut mae cyrraedd y fan hon yw'r her i ni fel plaid. Mae Adam yn credu bod angen canolbwyntio ein hymdrechion ar yr ardaloedd hynny sydd wedi aros yn driw i Lafur ers cenhedlaethau lawer. Ac os ydym ni am lwyddo, mae'n rhaid i ni allu cipio'r seddi hyn. Ond rhaid bod yn ofalus nad ydym ni'n anghofio am ardaloedd lle mae Plaid Cymru wedi bod yn rym etholiadol ers blynyddoedd. Er mwyn bod yn rym cenedlaethol, mae'n rhaid dal gafael ar Sir Gaer, Ceredigion, Gwynedd a Mon - ardaloedd lle mae cefnogaeth draddodiadol y Blaid o dan fygythiad. A thrwy ymateb i bryderon trigolion yr ardaloedd hyn y mae cadw eu cefnogaeth.
Rhaid i ni, fel plaid, ochel rhag dilyn trywydd Llafur Newydd. Trodd y Blaid Lafur ei chefn ar ei chefnogwyr traddodiadol, er mwyn denu cefnogwyr newydd. Erbyn hyn, mae'r cefnogwyr newydd hynny wedi mudo at y Ceidwadwyr, ac mae Llafur yn gorfod dibynnu ar "Hen Lafur" i gynnal ei breichiau. Ond oherwydd i "Hen Lafur" gael ei thrin mor wael ers 1997, mae prin yw'r cefnogwyr traddodiadol sydd yn fodlon rhoi o'u hamser i gefnogi.
Wrth i ni geisio llunio Plaid Cymru ar gyfer yr Unfed Ganrif ar Hugain, felly, rhaid bod yn ofalus nad ydyn ni'n ail-adrodd cangymeriad Blair a Brown. Rhaid denu cefnogwyr newydd, ond nid ar draul y cadarnleoedd mae gwneud hynny.

Cynhadledd Plaid Cymru - Dydd Gwener, 11/09/2009

Yn wahanol i nifer o'r cynrychiolwyr eraill, dwi wedi dod adref i fy nghartref clyd, yn hytrach na aros yng nghinio Cynhadledd Plaid Cymru heno. Mae mynychu'r Gynhadledd yn beth eithaf newydd i mi, ond mae'n brofiad dwi'n ei fwynhau. I raddau, mae'n debyg iawn i'r Eisteddfod - mae'r digwyddiadau "swyddogol" yn llai pwysig na'r cyfle i sgwrsio a chymdeithasu.
Does gen i ddim amser i sgwenu adroddiad manwl, felly fe wna i fodloni ar ysgrifennu rhestr gryno o uchafbwyntiau. Fe fum i'n Trydar yn gyson drwy'r dydd, felly does gen i ddim byd newydd i'w adrodd i'r rhai ohonoch chi sy'n fy nilyn ar Twitter. Ond dyma fy uchafbwyntiau

• Araith Elin Jones. Bywiog, difyr, doniol - ond yn gwneud pwynt pwysig. Rhaid i Blaid Cymru edrych tu hwnt i Cymru'n Un. Be ddaw ar ol 2011?
• Darlith Richard Wyn Jones. Roedd Richard yn trafod llawer o'r dadleuon sydd yn ei gyfrol ar hanes Plaid Cymru, felly doedd 'na ddim llawer o ddeunydd newydd. Ond roedd y delivery yn wych, ac fe lwyddodd i hoelio fy sylw am hanner awr gyfan. Ac roedd yn rhoi rhywbeth i'r aelodau bori arno dros nos. Trueni nad oedd mwy yn gwrando - ond diolch iddo am beidio a throi at y Saesneg o gwbl. Ai darlith Richard fydd yr unig ddarn o areithio uniaith Gymraeg drwy'r gynhadledd?
• Cyfarfod Caryl Wyn Jones o Cymru X, a dechrau trafod strategaeth i dargedu myfyrwyr Bangor (peidiwch a dweud wrth y bos)
  
• Trafodaeth Twitter ddifyr dros ben gyda Bethan Jenkins. Roedd y ddau ohona ni'n Trydar ar y cynnigion a ddaeth ger bron y gynhadledd, gan basio barn (wahanol) ar y cynnigion. Dangos potensial y cyfryngau newydd ar gyfer cynhadleddau.
• Cyfraniadau cyson Clayton Jones. Yng nghanol y consensws trendi-leffti, roedd hi'n braf clywed lladmerydd y farchnad rydd a'r wladwriaeth fechan yn tantro yn gwbl ddi-flewyn ar dafod. Cic go iawn yn nhin y gynhadledd.
• Cael fy nisgrifio fel "the best dressed man at conference" gan Adam Price - a finnau mewn hen siaced tweed wedi ei phrynnu ar eBay. Dwi'n fodlon fy myd pan mae rhywun yn seboni.

Yr unig siom oedd gwylio darllediad gwleidyddol diweddaraf Plaid Cymru. Ydi, mae'n slic, ond mae hefyd yn cynnwys y linell "Most Plaid supporters don't speak Welsh". Pam bod angen cynnwys datganiad sydd mor negyddol ynglyn a'r iaith? Beth am "Not all Plaid Cymru supporters are Welsh speakers"? Neu "Plaid Cymru is for everyone, regardless of language"? Y neges dwi'n ei gael o'r datganiad yw bod y Gymraeg i'w ystyried yn eilbeth o fewn Plaid Cymru.
Fe ddoi yn ol at hyn eto, ond a yw'r datganiad yn ffeithiol gywir? Yn sicr, mae mwyafrif o aelodau Plaid Cymru yn siarad Cymraeg. Ond efallai bod "cefnogwyr" yn cael ei ddefnyddio i ddisgrifio pawb sydd yn pleidleisio dros y Blaid. Efallai y gwna i geisio profi gwirionedd y "ffaith" amheus hon, pan ga'i gyfle.
Am y tro, dwi'n mynd i gael gwydr o gwrw o flaen y teledu, cyn mynd i'r gwely'n gynnar. Dwi'n picio i'r gynhadledd am ychydig 'fory, er mwyn cadeirio sesiwn holi'r gweinidogion. Dewch i'r brif neuadd erbyn 11:30 os am weld beth sydd ganddyn nhw i'w ddweud.

O.N.
Fe gefais i siom arall, yn ymwneud a sut y cafodd un o ymgeiswyr seneddol y Blaid ei thrin gan y Pwyllgor Gwaith - ond wna i ddim mynd i drafod hynny yn gyhoeddus. Digon yw dweud y dylai'r rhai sy'n gyfrifol fod a chywilydd mawr o'r dull y gwnaethon nhw drin ymgeisydd gweithgar, teyrngar a chydwybodol.